W procesie formacji do kapłaństwa zasadnicze zadanie przypada seminarium, które jest miejscem rozeznawania i dojrzewania powołania do kapłaństwa. Ze względu na charakter tej formacji, zajęcia i pobyt studentów odbywają się w jednym miejscu. Wyklucza to możliwość uczęszczania tylko na same wykłady, gdyż formacja alumnów nie dotyczy jedynie ich rozwoju intelektualnego, lecz uwzględnia także rozwój na płaszczyźnie ludzkiej, duchowej i pastoralnej. Odpowiednim miejscem, w którym może przebiegać formacja, na wszystkich tych płaszczyznach, jest seminarium, rozumiane także jako budynek, w którym poprzez wspólne mieszkanie kandydaci do kapłaństwa nabywają odpowiednich przymiotów do przyszłej służby w Kościele.

Seminarium jest zakładane po to, aby tym, których Pan powołuje do apostolskiej służby, umożliwić przeżycie doświadczenia formacji, jaką Chrystus dał dwunastu Apostołom. W procesie tym zapoczątkowana jest braterska wspólnota, na wzór więzi Chrystusa z Apostołami. Kandydaci do kapłaństwa uczą się braterskiej wspólnoty kapłanów z biskupem i kapłanów między sobą. Seminarium stanowi więc odpowiednie miejsce, w którym na wzór rodziny, dokonuje się przygotowanie do kapłaństwa.

Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku, czyli dom, w którym mieszkają klerycy, zwraca uwagę wszystkich przechodzących ulicą Warszawską. Ten na pierwszy rzut oka skromny budynek, kryje w sobie, ogrom pomieszczeń i rozległych powierzchni, potrzebnych do życia młodych ludzi, pragnących oddać się na służbę Bogu i Kościołowi. Spojrzenia przechodniów przyciąga obraz Matki Bożej Ostrobramskiej, umieszczony na wzór Ostrej Bramy w Wilnie. Wizerunek i towarzyszące mu słowa „Pod Twoją obronę uciekamy się” nawiązują do historii tej uczelni, która swymi korzeniami sięga tradycji wileńskich. Obok uczelni znajduje się kościół św. Wojciecha, pełniący niegdyś funkcję kościoła seminaryjnego. Obecnie zachowana jest z nim łączność poprzez różne uroczystości związane z życiem alumnów.

Budynek stanowiący obecnie siedzibę Seminarium Duchownego został wybudowany stosunkowo niedawno, w latach osiemdziesiątych XX wieku. Jak na trendy ówcześnie panujące w architekturze jest inwestycją innowacyjną. W swojej architekturze przypomina styl włoski charakteryzujący się lekkością i subtelnością. Gmach został wzniesiony na planie kwadratu, w środku którego pozostała wolna przestrzeń. Wykorzystana została ona na niewielki ogród z rzeźbą św. Franciszka oraz na wirydarz, czyli wewnętrzny balkon spacerowy, znajdujący się na wysokości pierwszego piętra.

Za gmachem znajduje się miejsce, gdzie wśród drzew, krzewów i kwiatów, klerycy mają możliwość spędzania wolnych chwil na spacerze, rozmowie lub modlitwie. Dla uczczenia Roku Jubileuszowego 2000 ustawiono tam rzeźby czterech błogosławionych męczenników z okresu II wojny światowej, którzy mieli bezpośredni związek z naszą diecezją.

Centralnym miejscem w seminarium jest kaplica, która urządzona zgodnie z wymogami liturgicznymi i sztuki sakralnej, ułatwia alumnom głębsze przeżywanie tajemnic Bożych.

Dolną część budynku zajmują sale wykładowe, których ilość odpowiada liczbie lat studiów. Zaopatrzone są one w różne pomoce naukowe i dydaktyczne umożliwiające należyty przebieg poszczególnych wykładów. W salach znajdują się także takie rzeczy jak mapy geograficzne, instrumenty muzyczne, eksponaty związane z archeologią biblijną i biblistyką oraz zbiory naukowe, stanowiące odpowiednie zaplecze wspomagające przeprowadzanie wykładów z poszczególnych dziedzin. Pracownia komputerowa ułatwia pracę naukową, a poprzez dostęp do Internetu klerycy mogą poszerzać także swoje zainteresowania.

Mieszkania alumnów znajdują na dwóch kondygnacjach. Są one zgrupowane w kompleksy trzy lub czteropokojowe o wspólnym korytarzu, które w środowisku kleryckim zwyczajowo zwane są koloniami. Pomieszczenia mieszkalne są tak zaprojektowane, aby mogły pomieścić dwie osoby.

W budynku seminaryjnym znajduje się specjalna „Sala Kazimierzowska” przeznaczona do odbywania bardziej uroczystych aktów, a także aula Jana Pawła II wykorzystywana jako miejsce wystawiania sztuk teatralnych. Wspólne posiłki mają miejsce w refektarzu, czyli kleryckiej stołówce.

Ważnym narzędziem pracy naukowej tak dla profesorów jak i alumnów są biblioteka i czytelnia. Są one należycie urządzone i stale uzupełniane.

Seminarium stwarza także możliwości do rekreacji i godziwej rozrywki, min. poprzez środki audiowizualne, salę gimnastyczną, siłownię i pomieszczenia do gry w tenisa stołowego i bilard. Klerycy mają możliwość wspólnych spotkań w herbaciarni, która wykorzystywana jest także jako miejsce imprez okolicznościowych. Ciastka i inne słodycze mogą zakupić, w prowadzonym przez nich samych, sklepiku seminaryjnym.

Ze względu na niemożność przyjmowania gości w pokojach, wyznaczona jest specjalna sala o nazwie parlatorium, w której klerycy mają możliwość spotkania się ze znajomymi.

Budynek seminaryjny bezpośrednio graniczy z tzw. profesorówką, czyli budynkiem zamieszkiwanym przez księży profesorów. W ten sposób mają oni bezpośredni kontakt ze swoimi studentami, co w znaczący sposób sprzyja kształtowaniu młodych charakterów.

Należy jednak pamiętać, że seminarium to nie tylko miejsce, ale przede wszystkim wspólnota, która podejmuje zgodny wysiłek trwania w miłości wzajemnej, która umożliwia obecność Chrystusa wśród swoich: „Gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich” (Mt 18,20).